Για δεύτερη φορά μετά την πανδημία, η απειλή ενός Τρίτου Παγκόσμιου Πόλεμου κάνει την ζωή μας να μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. 

Μια από τις μεγαλύτερες “κατάρες” της ανθρωπότητας είναι να βιώσεις πόλεμο. Να αποχαιρετάς τους αγαπημένους που πάνε να πολεμήσουν και να μην ξέρεις αν θα τους ξαναδείς. Να βλέπεις ολόκληρες οικογένειες να ξεκληρίζονται. Περιουσίες να λεηλατούνται και να καταστρέφονται. Άνθρωποι να μην έχουν που να μείνουν. Παιδιά να  πεινούν και να κλαίνε στους δρόμους. Από την ημέρα της εισβολής, η σκέψη μου είναι με αυτούς τους ανθρώπους στην Ουκρανία κι αυτό που πραγματικά με θλίβει είναι πως ούτε εγώ, ούτε κανένας μας δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να διώξουμε τον εφιάλτη που ζουν. Η τύχη τους βρίσκεται στα χέρια κάποιων “μεγάλων” που αποφασίζουν δίχως συναίσθημα και συχνά χωρίς λογική. Διαβάζοντας διάφορες αναρτήσεις στα social media αντιλαμβάνομαι ότι όλοι μας θέλουμε να ακουστεί η φωνή μας και να λήξει ο πόλεμος. Μπορεί οι στίχοι του John Lennon, “Imagine”, “ο κόσμος να ζήσει σαν να είναι ένα” να απέχει κατά πολύ από την πραγματικότητα και να μην επιτευχθεί ποτέ. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να μας στερήσει την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Για τα παιδιά μας…

Καθώς η κύρια έννοια μας αυτήν την εποχή εκτός από τον κορωνοιό, είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία, έχει  ενδιαφέρον να ζητήσουμε από διάφορα πρόσωπα που έχουμε φιλοξενήσει στο παρελθόν στο klik, να μας μιλήσουν για αυτή την μεγάλη “περιπέτεια” που δεν ξέρουμε πού θα οδηγήσει την ανθρωπότητα. 

O εξαίρετη ψυχολόγος Τζίνα Θανοπούλου μιλά στη νέα στήλη του Klik #Πόλεμος_2022.

Για δεύτερη φορά μετά την πανδημία, η απειλή ενός Τρίτου Παγκόσμιου Πόλεμου κάνει την ζωή μας να μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Όπως ο Χίτλερ ήταν ο μοιραίος άνθρωπος που οδήγησε την ανθρωπότητα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έτσι και ο Πούτιν γίνεται ο μοιραίος άνθρωπος που ίσως τελικά οδηγήσει την ανθρωπότητα στον Τρίτο. Ποια η άποψή σας.

Παρακολουθώντας τα τεκταινόμενα και αναλύοντας από ψυχολογική άποψη τα γεγονότα, συμμερίζομαι την γνώμη σας απόλυτα. Νομίζω ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν ξεπέρασε ποτέ τη δυσαρέσκεια του και την απογοήτευση του για το πώς τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος, με τη Δύση να κηρύσσει τη νίκη και τη Ρωσία να χάνει δύναμη – επιρροή και έδαφος. Αυτό το αρνητικό συναίσθημα υπερκαλύπτει την λογική στη σκέψη του, για τις πιθανές ολέθριες συνέπειες ενός πολέμου, ακόμα και στον ίδιο του το λαό.  Η επιμονή στην αποκατάσταση της «χαμένης τιμής» της Ρωσίας, υποκινείται επίσης από μια σχεδόν εμμονική πεποίθηση, ότι η Ουκρανία πρέπει να είναι με τη Ρωσία, πρέπει να βρίσκεται στην τροχιά της Ρωσίας και η Ρωσία ως μεγάλη δύναμη έχει το δικαίωμα στο να διαθέτει τη δική της σφαίρα επιρροής.

Επίσης η μακρόχρονη παραμονή στην εξουσία (όχι κατά ανάγκη με απόλυτα δημοκρατικές μεθόδους) για 22 χρόνια, οδηγεί έναν αυταρχικό ηγέτη να αρχίζει να νιώθει ανίκητος και να πιστεύει ότι δεν μπορεί να κάνει λάθος. Και τότε είναι που αρχίζουν να προκύπτουν τα πραγματικά μοιραία λάθη. 

“Σε όλους τους πολέμους, από τον Τρωικό μέχρι σήμερα, το κυριότερο κίνητρο υπήρξε η κλοπή, η αρπαγή, η λεηλασία” είναι τα λόγια του Ρωμαίου φιλόσοφου, Σενέκα. Στην περίπτωση του Βλαντιμίρ Πούτιν ποια θεωρείτε ότι είναι τα κίνητρά του;

Ιστορικά στις περισσότερες των περιπτώσεων η ρήση του Σενέκα μπορεί να ισχύει. Οι αιτίες του επιθετικού πολέμου γενικά κατά τη γνώμη μου είναι γεωπολιτικές, επεκτατικές (η θεωρία του ζωτικού χώρου), οικονομικές, ενεργειακές και ρατσιστικές, λόγω ψυχολογικού αισθήματος κατωτερότητας και ναρκισσιστικού συνδρόμου (πχ ο Χίτλερ και οι Εβραίοι). Ειδικότερα στην περίπτωση του Πούτιν, μπορεί να ισχύουν όλα τα παραπάνω, θεωρεί την Ουκρανία δικαιωματικά «δική του», άρα έχει το σύνδρομο του «κεκτημένου δικαιώματος». Οι άνθρωποι που έχουν μεγαλοιδεατισμό, όπως ο Πούτιν, βαθιά μέσα τους έχουν κατά βάση ανασφάλεια και συναισθήματα κατωτερότητας και θέλουν να είναι το κέντρο της προσοχής. Με βάση την κατηγοριοποίηση των ψυχικών διαταραχών παγκοσμίως (DSM-IV), ο νάρκισσος ηγέτης χαρακτηρίζεται από την ανάγκη του να είναι διαρκώς νικητής, δυνατός, διαχειριστής των πάντων, να μην δέχεται κριτική και όρια και δεν μπορεί να διαχειρισθεί οιονδήποτε περιορισμό που του επιβάλλεται, π.χ. η Ουκρανία θα γίνει μέλος του ΝΑΤΟ και να χάσει η Ρωσία τον απόλυτο έλεγχο της περιοχής της. Οτιδήποτε κλονίζει την «τέλεια εικόνα του», το θεωρεί εχθρικό και τον ωθεί να γίνει άκρως επιθετικός, ασυγκράτητος και να μην λαμβάνει υπόψιν την αξία της ανθρώπινης ζωής. Εν κατακλείδι από ψυχολογικής απόψεως, αισθάνεται ευαλωτότητα, αίσθημα κατωτερότητας και ταπείνωσης. Για αυτό εμφανίζεται αλαζόνας, ανταγωνιστικός, σκληρός και επιθετικός.      

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν που μεγάλωσε με αντιδυτική ιδεολογία η οποία έγινε και επάγγελμα του όταν εντάχθηκε στη KGB, δεν έχει ξεχάσει σε καμιά στιγμή από τότε,  ότι ο «εχθρός» του ήταν και παραμένει η Δύση.  Πιστεύετε ότι η εκδίκηση που έχει μέσα του, θα μπορούσε να κάνει κάποτε τη Ρωσία του Πούτιν τη  μεγαλύτερη δύναμη;

Η ανάλυση σας είναι σωστή, όσον αφορά τον πιθανό ενισχυτικό ρόλο της εκδίκησης στην απόφαση του Πούτιν. Γενικά, όμως η εκδίκηση σαν ένα προσωπικό αρνητικό συναίσθημα, δεν θα μπορούσε ποτέ να ωθήσει την Ρωσία στο να ξαναγίνει υπερδύναμη. Μπορεί σε βραχυπρόθεσμο χρόνο η επιθετικότητα να δίνει τη αίσθηση της δύναμης, αλλά σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο χρόνο μόνο αρνητικές συνέπειες θα έχει για τη Ρωσία. Ένα αρνητικό συναίσθημα, όπως η εκδίκηση δεν μπορεί ποτέ να φέρει θετικά αποτελέσματα.     

Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η υπουργός πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, έδωσε οδηγίες να ανασταλεί οποιαδήποτε υλοποίηση, συνεργασία, προγραμματισμός ή συζήτηση εκδηλώσεων με ρωσικούς πολιτιστικούς οργανισμούς. Η απόφαση αυτή του υπουργείου προκάλεσε αμέτρητες αντιδράσεις στα social media, με πολλούς χρήστες να κατηγορούν το υπουργείο ότι υπερβάλει, καθώς η τέχνη έχει σκοπό να ενώνει και όχι να χωρίζει. Ποια η άποψή σας;

Βεβαίως η τέχνη ενώνει και είναι βασικό συστατικό προώθησης της συνεργασία των λαών, όμως στη περίπτωση της απόφασης της υπουργού Πολιτισμού, αυτή δεν είναι μια προσωπική απόφαση. Αλλά εντάσσεται στα πλαίσια της συνολικής Ευρωπαικής αντίδρασης για μη συνεργασία με οποιοδήποτε ρωσικό κρατικό και ιδιωτικό φορέα. Δεν είναι αντίδραση στον ρωσικό πολιτισμό και στο ρωσικό λαό και στους δημιουργούς καλλιτέχνες εν γένει. Η μη προβολή σε αυτή τη φάση ρωσικής τέχνης μπορεί να λειτουργήσει και ως μοχλός πίεσης της ρωσικής διανόησης προς τον Πούτιν να σταματήσει τον πόλεμο. Ακόμα και η αντίδραση στη προβολή του ρωσικού πολιτισμού σε αυτή τη φάση, έχει και οικονομικές επιπτώσεις στη Ρωσία, που εμπίπτει στο γενικό εμπορικό εμπάργκο που έχει επιβληθεί. 

Η ρωσική εισβολή ώθησε τον πρόεδρο Ζελένσκι σε έναν διαφορετικό ρόλο, έναν ρόλο που στην αρχή φαινόταν ακατάλληλος για τον χαρακτήρα του. Συγκέντρωσε τους δικούς του ανθρώπους για να υπερασπιστεί το έθνος τους, ενίσχυσε επίσης τις δημοκρατίες του κόσμου με τρόπους που φαινόταν αδιανόητοι μόλις μια εβδομάδα πριν. Υποθετικά μιλώντας,  αν κάτι τέτοιο συνέβαινε στη χώρα μας, ποια πιστεύετε ότι θα ήταν η αντίδραση;

Όντως, ενώ το υπόβαθρο και η απειρία του Ζελένσκι δεν μας προδιέθετε για τη δυναμική του αντίδραση, παρόλα αυτή η πίστη του και η αγάπη στη χώρα και τους ανθρώπους της, το θάρρος του και η συνειδητοποίηση του ιστορικού του ρόλου αυτή τη δεδομένη στιγμή, η τόλμη του και η επιμονή του, υποδηλώνουν άνθρωπο με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, με ευελιξία, εν-συναίσθηση, σταθερότητα και αποφασιστικότητα. 

Αυτά τα χαρακτηριστικά πρέπει να έχει και να υιοθετεί ο εκάστοτε ηγέτης ενός κράτους, απαλλαγμένος από αλαζονεία, ναρκισσιστικό σύνδρομο και μεγαλοιδεατισμό.  Σε αντίστοιχη περίπτωση στη χώρα μας, λόγω της τεράστιας ιστορία μας, οι Έλληνες πάντα συνειδητοποιούν τον ιστορικό τους ρόλο, όπως έχουν αποδείξει στο παρελθόν. Ο ρόλος της εκάστοτε ηγεσίας είναι να ενώσει τον λαό και ο λαός θα ανταποκριθεί στον κάλεσμα.  Οι Έλληνες παρά τις καθημερινές μας διαφωνίες, λόγω υψηλού αισθήματος ιστορικής και κοινωνικής ταυτότητας και αυτοσυντήρησης, ηθικών αξιών και πίστης στο υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας, πιστεύω ακράδαντα ότι θα ανταποκρινόμασταν στις απαιτήσεις με ακόμα πιο έντονο τρόπο.     

Ποιες οι προβλέψεις σας για το τέλος αυτής της μεγάλης περιπέτειας;

Ανεξάρτητα από την έκβαση του πολέμου και την προφανή επιθυμία όλων να επικρατήσει η ειρήνη και οι πρόσφυγες να επιστρέψουν στα σπίτια τους και να αρχίσει η ανοικοδόμηση της χώρας, η αντιμετώπιση των ψυχολογικών προβλημάτων που επιφέρει ένας πόλεμος, όπως η ανασφάλεια, η αβεβαιότητα, ο φόβος για πιθανή επανάληψη των εχθροπραξιών, τα οικονομικά προβλήματα, θα πρέπει να αντιμετωπισθούν. Αυτά τα αρνητικά συναισθήματα δεν αφορούν μόνο τους κατοίκους της Ουκρανίας αλλά και τους κατοίκους των όμορων χωρών. Πάντως πρέπει να σημειωθεί ότι πάντα μετά το τέλος ενός πολέμου, παρά τις αρνητικές επιπτώσεις, υπάρχει πάντα μια προσμονή για μια καλύτερη ζωή. Σε αυτό πρέπει να εστιασθούμε για να οικοδομήσουμε ένα καλύτερο μέλλον. Οι αξίες συναισθηματικής νοημοσύνης, όπως η ενότητα, η εν-συναίσθηση, η πίστη στις υψηλές ιδέες της ειρήνης, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας θα βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση.